Historia ta daleka…

Patron

Alfred Marcin Sokołowski (ur. 11 listopada 1849, zm. 8 marca 1924) – polski lekarz internista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Był jednym z pionierów nowoczesnego leczenia chorób układu oddechowego. W 1908 założył Towarzystwo Przeciwgruźlicze. Przyczynił się do popularyzacji wiedzy o tej chorobie, organizował także akcje profilaktyczne. Dzięki niemu otwarte zostały sanatoria w Zakopanem. Propagował także Otwock, jako miejscowość sanatoryjną. Od 1880 do końca życia pracował w redakcji „Gazety Lekarskiej”, swymi   uwagami   i   decyzjami   gwarantując   wysoki   poziom czasopisma.  Utrzymywał   znajomości z wieloma znanymi osobami, takimi jak Bolesław Prus, Ignacy Jan Paderewski, Aleksander Świętochowski. W 1914 roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Po II wojnie światowej od jego nazwiska nazwano wieś Sokołowsko.

Sokołowski był asystentem, a następnie zastępcą ordynatora Hermanna Brehmera w uzdrowisku Goerbersdorf. W 1880 r. zorganizował Oddział Chorób Wewnętrznych oraz przychodnię rynolaryngologiczną w warszawskim Szpitalu św. Ducha. W latach 1902–1906 ukazało się jego dzieło pt. „Wykłady kliniczne chorób dróg oddechowych”.

Był autorem wielu naukowych publikacji oraz pionierem polskiej pulmonologii, rynolaryngologii i sanatoryjnego leczenia gruźlicy płuc, znanym społecznikiem. Alfred Marcin Sokołowski (1849–1924), pionier polskiej pulmonologii oraz sanatoryjnego leczenia chorób płuc, był autorytetem w tych dziedzinach lekarskiej wiedzy. Był także pionierem polskiej laryngologii, co autor pracy przedstawił kilkanaście lat temu na łamach „Otolaryngologii Polskiej” w publikacji „Alfred Marcin Sokołowski (1849–1924) – wybitny ftyzjatra, ale czy także i wybitny laryngolog? Czy należy wprowadzić erratę do podręczników historii medycyny?”. Jego dzieło pt. „Wykłady kliniczne chorób dróg oddechowych”, składające się z trzech tomów (t. I – Choroby tchawicy i oskrzeli, t. II – Choroby płuc i t. III, cz. 1 – Choroby opłucnej i śródpiersia, cz. 2 – Suchoty płucne)   wydane  w   latach   1902–1906,   zostało    entuzjastycznie    przyjęte    przez    krytykę    polską i zagraniczną. Sprawozdawca „Medical Record” nazwał to dzieło monumentalnym, krytyk periodyku „Zeitschrift fur Tuberculose” dopatrywał się w nim doskonałości, a czasopismo „British Medical Journal” uważało je za drogowskaz postępu wiedzy.

Sokołowski był ordynatorem w szpitalu św. Ducha. Zasłynął także jako społecznik dużego formatu, autor m.in. książek: „Wielkie klęski społeczne”, „Choroby proletarjatu”, kierownik Sekcji Przeciwgruźliczej Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. W czasie studiów Sokołowski zachorował na gruźlicę i aby podkurować swoje płuca, zdecydował się wyjechać do Goerbersdorfu (dzisiejsze Sokołowsko na Dolnym Śląsku). Tu jedno z pierwszych sanatoriów przeciwgruźliczych od 1854 r. prowadził Herman Brehmer (1826–1889), niemiecki ftyzjatra, który oparł przekonanie o skuteczności leczniczej klimatu górskiego na fakcie rzadszego występowania gruźlicy  w  miejscowościach  położonych  wysoko.   Zasadą  terapii  w  Goerbersdorfie  był  stały  pobyt
w górach oraz stosowanie środków pobudzających akcję serca.

Obdarzony niezwykle krytycznym umysłem, Sokołowski zauważał, że u niektórych chorych po chłodnych natryskach i półkąpielach lub wielogodzinnych górskich spacerach stan się pogarszał, natomiast przez leżenie – wyraźnie się poprawiał. Długie dyskusje między Sokołowskim a Brehmerem doprowadzały do tego, że prymariusz ustępował niejednokrotnie ze swego stanowiska i zwalniał ciężej chorych z niebezpiecznych zabiegów. W uzdrowisku tym Sokołowski przebywał w latach 1874–1879. Zyskał dobrą renomę, stając się po dwóch latach od przyjazdu zastępcą Brehmera. Zdaniem Sabatowskiego, polskiego balneologa, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrektora Polskiego Instytutu Balneologicznego krytyczne spojrzenie Sokołowskiego uchroniło metodę Brehmera od kompromitacji. Dzięki polskiemu lekarzowi we ftyzjatrii wprowadzono powszechnie przyjęty „rygor sanatoryjny” [8, 9, 10, 11].

W Goerbersdorfie Sokołowski poznał Matlakowskiego, który przybył do tego sanatorium odwiedzić ciężko chorego na gruźlicę Romana Kowalewskiego, swego kolegę, zdolnego chirurga, także asystenta Kosińskiego. Sokołowski zaprzyjaźnił się z Matlakowskim. Ta zażyłość przetrwała aż do śmierci chirurga w 1895 r. Pracowali w jednym Szpitalu św. Ducha, w którym Sokołowski współdziałał zawodowo i naukowo szczególnie z chirurgami Franciszkiem Jawdyńskim i Matlakowskim oraz internistami Samuelem Goldflamem i Józefem Pawińskim.

Sokołowski nie tylko prowadził mały oddział chorób wewnętrznych o profilu pulmonologicznym w Szpitalu św. Ducha wraz z ambulatorium rynolaryngologicznym, ale także nauczał studentów interny i rynolaryngologii, niejednokrotnie w swym prywatnym gabinecie. Niestety, wykłady w zamkniętym nawet gabinecie, z biegiem czasu musiały być co do liczby słuchaczy ograniczane, aż w końcu trzeba je było, ze względu na argusowe oczy zaborcy, zupełnie zawiesić. Wykłady i ćwiczenia na materiale szpitalnym i ambulatoryjnym prowadzone w kierunku par excellence praktycznym, bez zbytniego balastu teoretycznego, przynosiły młodym lekarzom, zwłaszcza praktykującym na prowincji, niewątpliwą korzyść. Wzorem Sokołowskiego, podobne dydaktyczne zajęcia w warszawskich szpitalach prowadzili potem Matlakowski, Teodor Dunin, Władysław Krajewski, Mikołaj Tejchman. Matlakowski posiadał rzadki dar prowadzenia wykładów w sposób niezwykle interesujący, przejrzysty, płynny. Sokołowskiego i Matlakowskiego szczególnie jednak związała praca nad redakcją „Gazety Lekarskiej”. „Otwarcie w roku 1862 Szkoły Głównej Warszawskiej skłoniło lekarzy do założenia czasopisma odpowiadającego ich aktualnym potrzebom”.

Kilkanaście lat temu na łamach „Otolaryngologii Polskiej” Andrzej Kierzek udowodnił, że Alfred Marcin Sokołowski (1849–1925) był nie tylko pionierem polskiej pulmonologii, ale także budował zręby polskiej laryngologii. W związku z tym powinno się wprowadzić erratę do podręczników historii medycyny. W przedstawionej na łamach „Annales AMS” pracy zanalizował długotrwałą jego znajomość, a także przyjaźń z Władysławem Matlakowskim (1851–1895), cenionym warszawskim chirurgiem, filozofem, etnografem – jednym z najwybitniejszych lekarzy humanistów tego okresu. Publikacja Andrzeja Kierzka i współautorów z pogranicza historii medycyny, historii literatury i historii etnografii stanowi cenny przyczynek do rozwoju polskiej laryngologii, pulmonologii, chirurgii oraz sanatoryjnego leczenia gruźlicy płuc, a także do stanu wiedzy o niezmiernie ciekawej polskiej medycynie drugiej połowy XIX stulecia.